Zihinsel engel, kişinin yaşadığı toplum içerisinde sorunlarla başa çıkma yeteneğini etkileyen, zihinsel bir kısıtlama ya da sınırlanmadır. Gelişimsel dönemde ortaya çıkan, uyumlu davranışlarda görülen yetersizliğe ilaveten genel zekâ fonksiyonları açısından normalin altında olma durumudur.

Bu çocuklarımız gelişim basamaklarını, normal gelişim gösteren akranlarından daha yavaş da olsa takip ederler.Bir çocuk ya da yetişkine zekâ geriliği tanısı konulabilmesi için ortalamanın altındaki zekâ işlevi ile birlikte iletişimde, öz bakımda, evdeki yaşamda, toplumsal becerilerde, toplumsal yararlılıkta, kendini yönlendirmede, sağlığı korumada, akademik becerilerde ve çalışma alanlarında iki veya daha fazla bozukluğun bir arada olması ve bu durumun on sekiz yaşından önce başlaması öngörülür. Zihinsel
engellilik, ülkemizde yaygın olarak karşılaşılan engel gruplarından birisidir. Zekâ bölümlerine göre farklı derecelendirmeleri vardır.

Bu derecelenmeler;

Hafif (Eğitilebilir) DERECEDE ZİHİNSEL ENGEL : Zekâ bölümü çeşitli zekâ ölçekleriyle sürekli olarak 50-69  arasında tespit edilen zihinsel geriliktir. Gelişimleri normal çocuklardan önemli bir faklılık göstermediği için genellikle okula başlayana kadar farkına varılmazlar.

“Eğitilebilir” terimi bu gruba giren çocukların okuma, yazma, matematik gibi temel akademik becerileri öğrenebileceklerini açıklamaktadır. Eğitilebilir zekâ düzeyindeki çocuklar temel akademik beceriler yanında öz bakım becerilerini öğrenebilirler, ileride yetişkinlik çağında bütünüyle ya da kısmen geçimlerini sağlayabilecek
bir iş becerisi edinebilirler.

Özellikleri: Normal yaşıtlarına göre daha geç ve güç öğrenirler. Dikkatleri dağınık ve kısa sürelidir. Kazandıkları bilgileri transfer edemezler, genelleme yapamazlar, ilgileri sık sık değişir. Konuşma bozuklukları oldukça yaygındır. Sosyal kavramları öğrenmede grup etkinliklerine katılma ve kurallarına uymada güçlük çekerler. Kendilerine güvenleri azdır, bağımsız hareket edemezler ve sebatsızdırlar.
Yapılacak İşlemler ve Rehberlik: Rehberlik ve Araştırma Merkezi tarafından uygulanan bireysel ve grup zekâ testleri sonucunda eğitilebilir zekâ düzeyinde olduğu tespit edilen öğrenciler, hazırlanan inceleme raporları ile birlikte normal ilkokullar bünyesinde açılan özel eğitim sınıflarına kayıt edilirler. Özel sınıflar, Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğünün araştırma ve inceleme sonucuna bağlı olarak yapacağı teklife göre, Valilik Makamının onayı ile açılır ve kapatılır. Eğitilebilir çocukların tespiti ve bu sınıflara yerleştirilmesi Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğünce yapılır. Özel eğitim
sınıflarında sınıf mevcudu 10’ dan aşağı, 15’ den yukarı olmayacak şekilde oluşturulur. (Öğrencinin özel eğitim sınıfına devam etme imkânı olmadığı takdirde (özel eğitim sınıfı açılmaması) durumunda) bu öğrenciler normal sınıfta kaynaştırma eğitimine alınırlar (Özel eğitim, Rehberlik ve Dayanışma Hizmetleri Genel Müd. 20.04.1988 gün ve 1198 sayılı Bakanlık Genelgesi).

Zihinsel engelli çocukların eğitim uygulamaları yönetmeliği madde 80-81’ e göre gerek kaynaştırma, gerekse özel eğitim sınıf öğrencileri sınıf tekrarı yapmaz, mecburi öğrenim çağını dolduran veya 5. Sınıfı okuduğu halde henüz diploma alabilecek seviyeye gelmemiş Eğitilebilir Zihinsel Engelli çocuklar velisinin isteği ve okul idaresinin uygun görmesi halinde 16 yaşının sonuna kadar öğrenimlerine devam ederler. Eğitilebilir zekâ düzeyindeki çocukların diplomalarına, özel sınıfta okudu, kaynaştırma programından faydalandığı ibaresi yazılmaz.

Orta (öğretilebilir) Derecede ZİHİNSEL ENGEL: Zekâ bölümü çeşitli zekâ ölçekleriyle sürekli olarak 35-49 arasında tespit edilen zihinsel geriliktir.
Genellikle engelleri okul öncesi dönemlerde fark edilmektedir. Gelişim özellikleri normal çocuklardan önemli farklılıklar göstermektedir. Genel olarak erken tanı ile, ana-baba yardımı ve yeterli eğitim fırsatları ile günlük bakımlarından kısmen bağımsız olarak yaşamlarını sürdürebilirler.
Özellikleri: Öğretilebilir zekâ düzeyindeki çocuklar okul öncesi dönemde iletişim kurmayı öğrenebilirler, genelde ağır düzeyde konuşma bozuklukları ve kendilerini ifade etmede güçlük mevcuttur. Sosyal kuralları öğrenmeleri ve uygulamaları zayıftır. Öğrenmeleri yavaş, kavramlaştırma yetileri çok kısıtlıdır.
 

Ağır ZİHİNSEL ENGEL: Zekâ bölümü 20-34 arasında olan zihinsel geriliktir. Bu çocuklar için tam bir denetim gerekir. Kendilerine bakamaz ve koruyamazlar. Çoğunun ciddi nörolojik bozuklukları vardır. Sıklıkla tıbbi bakıma gereksinimleri olur. Çocukluk dönemlerinde ölüm oranı yüksektir. Çocukluk çağını aştıklarında sürekli bakıma gereksinimleri vardır.
Özellikleri: Bu çocuklar okul öncesi dönemde sensori motor (görme işitme gibi duyular) işlevlerde çok az gelişme gösterirler. Bazıları yürümeyi ve ilkel seviyede konuşmayı öğrenebilir. Çok iyi düzeydeeğitim verilirse, kendilerine bakma iletişim kurma becerilerinde hafif bir gelişme olabilir.Ağır mental retardasyonu olan vakalar  genellikle ailelerin bakım ve korumasına muhtaç olarak yaşamlarını sürdürmektedirler.

 Çocuğunuzun zihinsel engelli olmasına neden olan çeşitli etmenler vardır.
 

Doğum Öncesi Nedenler:

• Gebeliğin özellikle ilk üç ayında uzun süren yüksek ateş,

• Alkol sigara vb madde kullanımı,

• Annenin kansızlığı,

• Gebelik döneminde geçirilen çeşitli hastalıklar,

• Gebelikte doktor denetimi dışında ilaç kullanımı,

• Yetersiz ve dengesiz beslenme,

• Gebelik sırasında geçirilen kazalar,

• Annenin geçirdiği bazı kronik hastalıklar (hipotiroidi vb.)

Doğum Sırası Nedenler:

• Doğum sırasında çocuğun oksijensiz kalması (anoksi),

• Zor ve uzun süren doğum,

• Doğum sırasında beyin zedelenmesi,

• Erken doğum,

• Metabolik hastalıklar,

• Geçirilen hastalıklar sonucu beyin zedelenmesi

• Genetik Nedenler

• Akraba evlilikleri

• Kromozom hastalıkları.

• Düşük doğum ağırlıklı bebek.

Doğum Sonrası Nedenler;

• Yeterli miktarda anne sütü almaması

• Çevre kirliliğine maruz kalması,

• Uyaran eksikliği,

• Demir eksikliği,

• Merkezi sinir sisteminin enfeksiyon hastalıkları (menenjit gibi).

Zihinsel Engel Nasıl Teşhis Edilir?

A) Tıbbi açıdan değerlendirmeler yapılır.
B) Eğitimsel açıdan değerlendirmeler yapılır.

• Çocuğun zekâ puanı tespit edilir.

• Çocuğun gelişim değerlendirmesi (motor, dil, bilişsel, sosyal-duygusal gelişim ve öz bakım alanlarında)yapılır.

• Zihinsel engelli bir çocuğun kesin tanısı ve özür durumunun değerlendirilmesi birçok bilim dalının incelenmesiyle yapılmalıdır.

• Zihinsel gelişme geriliği çocuğun yaşıtlarına göre algılama, problem çözme, bellek, soyut düşünme yeteneği, neden-sonuç bağlantısı kurabilme, gerçeği değerlendirme, yargılama, anlama ve anlatabilme, öğrenme gibi yetilerinde eksiklik, yetmezlik ya da bozukluk olmasıyla belirlenir.

• Zihinsel geriliğin birçok belirtisi vardır.

Zihinsel Engelli Çocuklar;

• Oturmayı, emeklemeyi ve yürümeyi diğer çocuklardan daha geç öğrenebilirler.

• Konuşulan dili anlamada güçlük yaşayabilirler.

• Konuşmayı daha geç öğrenebilirler.

• Sesleri doğru olarak çıkarabilmeyle ses bozuklukları ve kekemelik görülme sıklığı normal gelişim gösteren çocuklara göre daha fazladır.

• Hatırlamada zorlanabilirler.

• Anlamada güçlükleri olabilir.

• Sosyal kuralları anlamada güçlük çekebilirler.

• Problem çözmede zorlanabilirler.

• Dikkat süreleri kısa olabilir.

• Okuma-yazma, matematik gibi akademik becerilerde güçlükler görülebilir.

• Kendi başlarına karar vermede ve uygulamada zorlanırlar.

• Yetişkin tarafından yönlendirilmeye gereksinim duyarlar.